Maktab – bu bolaning hayotidagi eng muhim bosqich hisoblanadi. Aynan shu yerda u kelgusida ijodiy, kasbiy va ma’naviy yuksalish uchun barcha zarur bilim, ko‘nikma, malakalarni egallaydi.

Bolani maktabga tayyorlash oldindan, yaxshisi bolalar bog‘chasining katta guruhidan boshlanishi kerak. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, faqat har beshinchi birinchi sinf o‘quvchisi jamoaga muammosiz qo‘shiladi va o‘quv jarayoniga o‘rganadi. Bo‘lajak birinchi sinf o‘quvchilarining qariyb yarmi, hatto muntazam ravishda bog‘chaga qatnaydigan bolalarda ham maktabga moslashish bilan bog‘liq muammolar uchraydi.

Maktabning birinchi kunlari odatda barcha bolalar tomonidan ijobiy baholanadi. Ammo bir muncha vaqt o‘tgach, bayram muhiti, yangilik va yangi his-tuyg‘ular ta’lim jarayoni bilan almashtiriladi. Aynan shu bosqichda birinchi muammolar paydo bo‘lishi mumkin – agar ular o‘z vaqtida hal etilmasa, o‘quvchi moslasha olmayotganining belgilari yaqqol namoyon bo‘la boshlaydi.

Psixologlar shartli ravishda bu jihatdan bolalarning 3 asosiy toifasini aniqlashgan:

Birinchi guruhdagi bolalar o‘quv jarayonining dastlabki ikki oyida maktabga moslashadi. Bu toifaga mansub bola tezda tengdoshlar guruhiga qo‘shiladi, maktabda xulq-atvor va o‘qish asoslarini o‘zlashtiradi, yangi tanishlar orttiradi. Uning psixologik holati barqaror, o‘qituvchining talablari qarshiliklarsiz bajariladi. Birinchi haftalarda ular bolalar yoki sinf o‘qituvchisi bilan munosabatlarida biroz noqulaylik his qilishlari mumkin, ammo oktyabr oyining oxiriga kelib o‘zlarining yangi hayotiga to‘liq o‘rganadilar, asosan yaxshi kayfiyatda, tashqi, ichki jihatdan xotirjam, do‘stlari bilan tez chiqishib ketadi va mas’uliyatni his qiladi.

Ikkinchi toifadagi bolalar uzoqroq moslashish davriga ega – odatda olti oygacha. Ular o‘zlari uchun yangi bo‘lgan o‘quv jarayonini idrok etishda qiynaladilar, tartib-intizomda muammolarga duch kelishadi, ko‘pincha sinfda o‘ynashadi, o‘qituvchining izohlariga salbiy munosabatda bo‘lishadi, asosiy maktab o‘quv dasturini o‘zlashtirishda qiyinchiliklarga duch kelishadi. Yilning birinchi yarmining oxiriga kelib, yuqorida qayd etilgan asosiy salbiy ko‘rinishlar sezilarli darajada zaiflashadi yoki butunlay yo‘qoladi.

Uchinchi guruhga mansub bolalarining ijtimoiy va psixologik moslashuvi jiddiy qiyinchiliklarga to‘la. Vaziyatdan qat’i nazar, ularda salbiy his-tuyg‘ular hukmronlik qiladi, hatto yilning ikkinchi yarmida ham maktab o‘quv dasturi va bilimlarini qisman yoki to‘liq idrok etmaslik mavjud bo‘ladi. Darslar davomida ular nazoratni his qilishmaydi, o‘qituvchiga va darslar jarayoniga xalaqit beradi. Bunday paytda o‘quvchi va uning oilasiga nisbatan psixolog, o‘qituvchining individual shug‘ullanishi talab qilinadi.

Xo‘sh bunday paytda ota-onalar nimalarga e’tibor qaratmoqliklari kerak?

Biriinchidan to‘g‘ri psixologik muhitni yaratish muhim. Bolaga maktab nima uchun kerakligini, u yerda nima qilishini, qanday qoidalarga rioya qilish va o‘zini qanday tutish kerakligini muntazam ravishda eslatmoq lozim.

Farzandingizning dam olish kunlari va bo‘sh kunlari bo‘lsa, siz uyda maktab-maktab o‘yinini o‘ynashingiz mumkin. O‘quvchi va o‘qituvchi rolini bolalar, o‘yinchoqlar, kattalar ishtirokida o‘ynang.

Tanqid emas, ularni maqtash kerak. Ya’ni siz bolangizni yomon natijalar uchun tanqid qila olmaysiz yoki hech qanday tarzda noroziligingizni bildira olmaysiz – bu unda juda ko‘p salbiy his-tuyg‘ularni keltirib chiqaradi va o‘qishga bo‘lgan qiziqishni kamaytiradi. Farzandingizni eng kichik imkoniyatlari va hatto kichik muvaffaqiyatlari uchun maqtang. Uni hech qachon boshqalar bilan taqqoslamang.  Ko‘pincha uzoqni ko‘ra olmaydigan ota-onalar o‘z farzandlarining qobiliyatlarini boshqa bola (do‘stining o‘g‘li, tanishining qizi va boshqalar) bilan taqqoslashni boshlaydilar, uning kamchiliklarini ko‘rsatadilar. Bunga ruxsat berilmaydi! Shunday qilib, o‘z-o‘zini hurmat qilish sezilarli darajada kamayadi va keyingi o‘rganish uchun motivatsiya yo‘qoladi. Siz faqat o‘z natijalarini yaxshilashga e’tibor qaratib, bolani o‘zi bilan solishtirishingiz mumkin.